Lospalos: Mehi kore an husi ukun kolonialismu nian, sai mehi bo’ot ba timoroan lubuk ne’ebe pronto saran an hodi sosa liberdade ne’e.
Inklui mos ho feto foinsae ida ho naran Titi Sandora Cornelio Lopes, ne’ebe moris iha loron 8 fulan Abril tinan 1979, iha suco Pairara, aldeia Lenovo, postu administrativu Lautém, munisipiu Lautém.
Oan dahuluk husi maun alin nain sonolu, husi Kazal Lino Cornelio Lopes no Amelia Viana ne’ebe hahu ona halo kontaktu ho Girileiru FALINTIL sira ho otas ne’ebe sei Labraik.
Lato’o ba ne’e deit, wainhira hetan oportunidade hodi kontinua nia estudu iha sekolah menenga farmasi (SMF) surabaya Sakti Husada Kediri.
Hanesan mos ho foinsae timoroan seluk ne’ebe hahu mehi ba ukun rasik an, Titi Sandora mos hahu inklina an hodi halubur malu ho foinsae timoroan sira seluk iha organizasaun Rezistensia Nasional Dos Estudantes de Timor-Leste(RENETIL) hodi luta ba ukun rasik an iha inimigu nia le’et liu husi rede Registensia Estudantil timoroan sira nian.
To’o nia hakotu nia i’is iha tragedia masakre Apikuru ho otas ne’ebe sei nurak liu(Tinan 20), wainhira nia deside fila mai Timor hodi halibur malu hamutuk ho timoroan sira seluk hodi halo determinasaun ba luta libertasaun nian liu husi Referendum ne’ebe akontese iha Loron 30 fulan Agustu tinan 1999.
Hafoin ne’e,Titi Sandora sei kontinua dedika nia an hodi fó apoiu humanitariu hamutuk ho Madres Canossiana, jornalista no seminarista sira ne’ebe mak sei kontinua fó tulun ba timoroan sira, ne’ebe sai vitima iha prossesu ikus sira hafoin timoroan sira hili ukun rasik an liu husi dalan autodeterminasaun.
Waihira ema barak hahu deside ona halai sai ba ai laran, Titi Sandora sei kontinua fó nia an hodi tulun timoroan sira seluk ne’ebe mak sei kontinua sofre moras no violensia oi-oin to’o nia hakotu nia i’is iha hakat sira ne’ebe hahu tama dadauk ona ba ukun rasik an.
Biografia Badak Saudoza TIti Sandora
Iha tinan 1986 Titi Sandora hahu nia estudu iha SD 1 Lospalos no remata iha tinan 1992. Kontinua SMP 1 Lautém iha tinan 1992 to’o 1995, durante halao estudu iha SMP ho aten brani serbisu hamutuk ho klandestina sira maske ho otas ne’ebe sei ki’ik.
Iha tinan 1996 to’o 1999 kontinua sekolah menenga farmasi (SMF) surabaya Sakti Husada Kediri. Tinan 1998 simu serfikado laboratoriu komputer kediri.
Durante halao estudu iha Indonesia nia mos tama iha organizasaun Rezistensia Nasional Dos Estudantes de Timor-Leste(RENETIL) ne’ebe halao iha indonesia.
Iha fulan Julho 1999 fila mai Timor atu tuir konsulta popular (jajak pendapat), Titi sandora hahu kedas organizasaun ” Suara dan Karya Kemanusiaan (SKAK) hamutuk ho Madre no Frater sira.
Durante tempu referendum, nia(Titi Sandora) nu’udar volontariu iha parte seksi kesehatan to’o referendum hotu.
Iha rezultadu referendum wainhira situasaun namanas iha Lospalos Titi Sandora mos evakua ho nia familia sira halai ba ai laran iha knua pairaraiha loron 9 fulan setembru 1999.
Iha loron 25 fulan Setembru 1999 wainhira Titi Sandora hamutuk ho nia familia husi ai laran tuan tun mai kuru bee iha Punu, iha dader san ne’eba kedas Titi Sandora hasoru kareta ne’ebe lori husi Frater Jacinto mai husi baucau, iha kareta laran ne’e iha mos Frater Nando no Frater Valeriu hamutuk ho madre sira.
Iha ne’e kedas sira kombina ho Titi Sandora atu lao hamutuk ba foti ai moruk iha Baucau, no Titi Sandora hein iha Punu wainhira Frater no Madre sira fila husi Fuiloru atu kontinua ba Baucau hodi foti aimoruk no sasan sira seluk, atu nune Titi Sandora halao nia serbisu iha Fuiloru no zona sira ne’ebe besik iha ne’eba, entaun nia fila ba uma hodi lisensa ba familia atu ba Baucau, iha momentu ne’eba tuku 2 lorokraik nia tuir kareta ba hotu Baucau.
Iha loron 27 fulan setembru mak familia sira hatene katak kareta nebe sira sae monu iha trajedia nia laran no mate hotu tan assasinatu iha Api Kuru Lautém.
Reportagen: Veru
Editor: Joenaca Tupa da Conceição
