Tutuala – Liga ho kuantidade visitor sira ne’ebe mak sae makas kada loron, liu liu iha tempu Natal no Tinan foun, fa’an nain ambulante sira husu Guvernu atu bele kria kondisaun ne’ebe apropriadu ba fa’an nain sira iha area Valu-sere Tutuala, hodi bele hatan ba nesesidade turista sira nian wainhira halo vizita.
Negosiante anbulante Florinda Lopez Ximenes hateten loron-loron sempre iha visitor barak ne’ebe mak vizita area tasi ibun Valu-sere no Jaco, maibe dadauk ne’e seidauk iha kondisaun ne’ebe mak apropriadu ba turista sira hanesan fasilidade be mos, Toilet publiku inklui fatin negosiu nian ba negosiante ambulante sira.
“Iha area Valu-sere ne’e asesu ona ba elektrisidade maibe asesu be mos mak kontinua susar. Be ne’e ita aluga kareta mak ba tula iha Tutuala. Mikrolet sira ne’e ita aluga ho $ 10.00 mak ita tau Jerigen sira iha leten ba tula, depois iha ne’e haris fatin mos seidauk iha”. Informa negosiante Florinda Lopez Ximenes ba Lautém-Post, Foin lalais ne’e(02/01/2024).
Alen de ne’e, negosiante ne’e lamenta durante tinan tolu ona fa’an deit iha lona okos maibe seidauk iha parte kompetente ruma ne’ebe mak foti inisiativa hodi kria fatin negosiu ne’ebe dignu ba sira hodi halao atividade negosiu.
Nia hatutan, konaba atividade negosiu ne’e hetan ona autorizasaun husi autoridade lokal sira. Maibe tenke husik rai tetuk no muda ba parte foho nian hodi husik fatin ne’e ba turista sira atu bele okupa wainhira vijita Valu.
“sira hatan atu ami bele halo negosiu iha ne’e, maibe sira orienta ami atu bele hari fatin iha leten hodi husik fatin iha rai tetuk ne’e mamuk atu turista sira mai ne’e bele akupa fatin ne’e. Maibe hau la iha kbit atu hari fatin iha leten, hau espra nai ulun sira bele hanoin netik ami hodi kria kondisaun ba atu bele fa’an sasan iha laran” nia lamenta
Entretantu iha loron bain let wainhira halo negosiu iha Valu Florinda konfesa, kada loron minimu liu mak $ 20.00 to’o $ 30.00 no iha Loron bot sira hanesan Natal no tinan foun kada loron bele hetan minimu $ 50.00 to’o $ 100.00 husi Vizitor sira.
“kafe ne’ebe hau fa’an kopu ida $ 0,50 cent, katupa hat $ 1.00 no ikan ida $ 2,50 cent no ki’ik Lima $ 10.00. Iha loron bain let hau mai fa’an iha ne’e ki’ik liu $ 20.00 to’o $ 30. 00 kada loron, maibe ita iha uma deit ne’e ita la hetan ida ne’e. Wainhira loron bo’ot hanesan ne’e, ki’ik liu hau bele hetan $ 50.00 no bo’ot liu ne’e bele to’o $ 100.00”. nia katak sai.
Nia haktuir oportunidade ba halao atividade negosiu iha Valu diak tebes, maibe nia lamenta ho fasilidade publiku sira tanba dadauk ne’e seidauk iha kondisaun ne’ebe naton no ladun iha atensaun husi autoridade kompetente sira.
“Hau nia problema maka hau nia fatin ne’e hau dada deit lona hodi fa’an iha lona okos ne’e durante tina tolu ona no kapa sira ne’e agora nakles hotu ona, ida ne’e mak hau sempre hanoin hela deit maibe hau laiha kbit atu bele hadia fatin ne’e sai diak oituan”. Tenik nia ho laran triste.
Entretantu iha Fatin hanesan membru Parlamentu Nasional husi bankada CNRT Albino Da Silva ne’ebe mak dadaun ne’e tur iha komisaun A Parlament Nasional, rekoñese katak seitor turismu ne’e imoportante ba dezenvolvimentu nasaun nian. Tanba ne’e nu’udar bankada guvernu nian, nia parte se fo hanoin nafatin ba guvernu atu bele tau atensaun ba fatin turistiku ne’e.
“los duni guvernu tenke tau atansaun hodi kria fasilidade sira, oinsa para iha fatin ida ne’e bele iha dezenvolvimentu turismu ida ne’ebe mak diak, sustentavel no bele atria ema barak atu bele mai iha ne’e”.
“tanba ne’e hau sei fo atensaun nafatin iha Parlamentu hodi bele dudu Guvernu atu bele tau fasilidade ba fatin publiku sira ne’ebe mak kada tinan sempre hetan vizita barak liu husi komunidade sira iha loron bo’ot sira. Liu-liu bele kompleta buat sira ne’ebe mak sei falta iha fatin tuistiku ne’e”. katak membru Parlamentu ne’e ba Lautém-Post iha Valu Foin lalais ne’e(02/01/2024).
Reprezentante Povu iha uma fukun ne’e afirma, dadaun ne’e Guvernu dasia mos tau hela atensaun ba seitor turismu nian, liu-liu liga ho fasilidade publiku sira ne’ebe menus hansan be mos, haris fatin publiku no fatin ne’ebe apropriadu ba vendodor ambulante sira.
“Ida ne’e tama ona ba iha prioridade Guvernu dasia nian no iha tinan dahuluk nian. nomos fasilidade sira seluk iha fatin ida ne’e, buat hotu sai programa ona maibe ita espera iha tinan ne’e ita bele hare iha progrssu sira hodi bele hatan ba ita nia komunidade sira nia preukupasaun”. Nia esplika.
Reportagen: Ekipa Lautém-Post
Editor: Joenaca Tupa da Conceição
